Φόρο στοὺς ρακοσυλλέκτες! - Κείμενα γιὰ τὴν κρίση, Βιβλιοκρισία του Αυγουστίνου Τσιριμώκου

Φόρο στοὺς ρακοσυλλέκτες! - Κείμενα γιὰ τὴν κρίση

τοῦ Κωνσταντίνου Πουλῆ

Ἐκδόσεις The Press Project 2012

Ὁ Κωνσταντῖνος Πουλῆς εἶναι μιὰ ξεχωριστὴ περίπτωση. Ἐντελῶς ἰδιαίτερος ἄνθρωπος, χαρισματικὸς καὶ πολυτάλαντος, ἀλλὰ καὶ σεμνός. Πολυπράγμων καὶ πολυγραφότατος, ἀλλὰ καὶ χαμηλῶν τόνων. Ἀγαπημένος μαθητὴς καὶ ἀργότερα συνεργάτης τῆς ἀείμνηστης Κίττυς Ἀρσένη στὴ Θεατρικὴ Ὁμάδα τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου – καὶ ὄχι μόνο γιὰ ὅσο διάστημα σπούδαζε Κοινωνιολογία ἐκεῖ, ἀλλὰ καὶ γιὰ χρόνια μετά.

Τὰ ἐνδιαφέροντα καὶ οἱ ἐξ αὐτῶν ἀσχολίες του καλύπτουν ἕνα εὐρύ φάσμα: Θέατρο (μεταπτυχιακὲς σπουδὲς στὴν Ἀγγλία μὲ ἀντικείμενο τὸ ἀρχαῖο δράμα, συγγραφὴ θεατρικῶν ἔργων, ἀλλὰ καὶ ἐξαιρετικὴ παρουσία πάνω στὸ σανίδι – ἢ καὶ στὸν δρόμο! - ὡς ἠθοποιός), μουσική, λογοτεχνία, μεταφράσεις, μαθήματα δημιουργικῆς γραφῆς... Ἱδρυτικὸ μέλος τῶν ὁμάδων «Τσιριτσάντσουλες» καὶ «Ἀστοῦρθοι»... Καὶ ἀνάμεσα σὲ ὅλα τοῦτα, ποὺ ὁμολογουμένως ἀρκοῦν γιὰ νὰ καλύψουν ὄχι ἕνα, ἀλλὰ δύο εἰκοσιτετράωρα, χωρὶς φυσικὰ τὴν ἀνάλογη πληρωμή (ὅμως αὐτὸ εἶναι ἄλλο ζήτημα, μεγάλο μέν, ἄσχετο μὲ τὸ θέμα μας δέ), ἀπέκτησε προσφάτως καὶ τὴν ἰδιότητα τοῦ μπαμπᾶ.

Μία ἀπὸ τὶς συγγραφικές του δραστηριότητες εἶναι καὶ ἡ ἀρθρογραφία του – ἤ, καλύτερα, ὁ σχολιασμός του – στὸν διαδικτυακὸ τόπο The Press Project, ὅπου βρίσκουμε ἄλλον ἕνα «δικὸ μας» ἄνθρωπο: τὸν Χριστόφορο Κάσδαγλη. Ἀλλά, βέβαια, σχολιασμὸς ἀπὸ τὴν πέννα τοῦ Κωνσταντίνου ἰσοδυναμεῖ μὲ ἕνα γλαφυρὸ κείμενο, πλούσιο σὲ πληροφορίες, διεισδυτικὸ ἕως βαθμοῦ ἀναλύσεως, μὲ λεπτὸ χιοῦμορ καὶ μὲ τεκμηριωμένη ἄποψη. Κείμενο ποὺ φανερώνει τὴν εὐρυμάθεια τοῦ συγγραφέως, χωρὶς νὰ γίνεται κραυγαλέο καὶ ἐπιδεικτικό.

Αὐτὸν τὸν σχολιασμὸ γεγονότων ποὺ καλύπτουν μιὰ περίοδο περίπου ἑνὸς χρόνου (ἀπὸ τὸν Ἰούνιο τοῦ 2011 ἕως τὸν Ἰουλιο τοῦ 2012), μιὰ περίοδο δηλαδὴ ἀπὸ τὶς πιὸ «καυτὲς» γιὰ τὴν Wasteland ποὺ λέγεται Ἑλλάδα, παραθέτει στὸ βιβλίο του ὁ Κωνσταντῖνος, μονομαχώντας γιὰ μὶα ἀκόμα φορὰ μὲ τὸ παράδοξο καὶ γράφοντας μία ἀκόμα νίκη στὸ ἐνεργητικό του: Τὸ παράδοξο συνίσταται ἀφ᾿ ἑνὸς στὴν ἐκ τῶν ὑστέρων ἀνάγνωση κειμένων γραμμένων μὲ ἀφορμὴ τὴν ἑκάστοτε ἐπικαιρότητα, ποὺ γιὰ τὸν ἀναγνώστη εἶναι ἤδη παρελθόν, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ στὴν ἀπόλαυση ποὺ γεύεται ὁ ἀναγνώστης ἀνεξαρτήτως χρόνου ἀνάγνωσης.

Φυσικὰ στὰ κείμενα ἐμφιλοχωροῦν κάποιες ἔννοιες ποὺ ἐνέχουν τὴ θέση leitmotiv – τὰ σημεῖα στὰ ὁποῖα ἡ πέννα τοῦ σχολιαστῆ ἐπανέρχεται συνεχῶς, κάτι ποὺ ἀναγνωρίζει καὶ ὁ ἴδιος ὁ γράφων στὸν πρόλογό του. Γράφει συγκεκριμένα ὁ Κωνσταντῖνος (σὲ μονοτονικό, λόγῳ τῆς συγκεκριμένης ἐκδοτικῆς σύμβασης, ἂν καὶ συνήθως τὰ γραπτά του εἶναι πολυτονισμένα)

«Κοιτάζοντας εκ των υστέρων τα άρθρα που συγκεντρώνονται εδώ, αναγνωρίζω τρία σημεία στα οποία επανέρχομαι με αθεράπευτη αμφιθυμία. Το πρώτο είναι ο λαός – hoi polloi, όπως λένε περιφρονητικά οι Άγγλοι. Έχω περάσει αρκετά χρόνια της ενήλικης ζωής μου κατηγορώντας την ιδιοτέλεια και την πονηριά του επίδοξου απατεώνα Έλληνα, που ψήφιζε τα μεγάλα κόμματα στη βάση ενός «επαίσχυντου κοινωνικού συμβολαίου» αμοιβαίας εξαπάτησης. Τον κατηγορούσα, γιατί ένιωθα πως, αν ο λαός δεν είναι υπεύθυνος, τότε δεν έχει και καμία ελπίδα: Η ελπίδα του είναι το φταίξιμό του, γιατί μόνο τότε μπορεί κάτι να αλλάξει. Παρατηρώ ταυτοχρόνως ότι όσο βαθύτερα μπαίνουμε στην κρίση τόσο μειώνεται η διάθεσή μου να κατηγορώ τους συμπολίτες μου. Οι λιγοστές μας αγωνιστικές δυνάμεις καλό είναι να στρέφονται εναντίον των ισχυρών, ακόμη κι αν έχουμε χάσει κάθε εμπιστοσύνη στή «σοφία του λαού». Το δεύτερο σημείο είναι τα ουτοπικά τινάγματα της φαντασίας. ·Εχω σκαρί πεσιμιστή, μονίμως λοιπόν ταλαντεύομαι ανάμεσα στα οράματα, στα οποία αναπαύεται (ή αγριεύει) η σκέψη των ανθρώπων που οραματίστηκαν τον κόσμο μας αλλιώς, και σε μια στάση περισσότερο αμυντική, που λέει πως λίγο καλύτερα αν έκανε τη δουλειά της αυτή η κουτσή δημοκρατία μας δεν θα μας άφηνε τόσο εκτεθειμένους στην αγριότητα των ισχυρών. Τέλος επανέρχεται η προβληματική της πολιτικής βίας, για την οποία γράφω και ξαναγράφω (μέσω του Γκλόβερ, του Ουάιλντ, της Ἀρεντ κ.ά.), χωρίς να μπορώ να αποδεχτώ ότι κατά βάθος η ένταση ανάμεσα στους σκοπούς μας και τα ἀναγκαία μέσα για την επίτευξή τους είναι αναπόφευκτη.»

Πάνω σ᾿ αὐτὸ τὸ τελευταῖο σημεῖο θὰ ἐπανέλθουμε σύντομα, παρουσιάζοντας ἕνα προηγούμενο βιβλίο ποὺ ἐπιμελήθηκε ὁ Κωνσταντῖνος Πουλῆς, κάνοντας πραγματικὰ ἐπιστημονικὰ φιλολογικὴ ἐργασία – τὸ πρῶτο θεατρικὸ τοῦ Ὄσκαρ Ουάιλντ, ἐν πολλοῖς ἄγνωστο στὸ εὐρὺ κοινό. Ὅμως κάθε πράγμα στὴν ὥρα του. Πρὸς τὸ παρὸν μᾶς ἀπασχολοῦν τὰ «κείμενα γιὰ τὴν κρίση», ὅπως τὰ χαρακτηρίζει ὁ ἴδιος.

Εἶναι σαφὲς ὅτι τὸ θέμα εἶναι τέτοιο, ὥστε νὰ κάνει ἀναπόφευκτη τὴν πρόταξη πολιτικῶν θέσεων καὶ πεποιθήσεων. Ὅμως τὰ κείμενα αὐτὰ εἶναι ἔτσι δοσμένα, ποὺ νὰ σοῦ ἐπιτρέπουν, συμφωνεῖς ἢ διαφωνεῖς μὲ τὶς θέσεις τους, νὰ τὰ ἀπολαύσεις καί – τὸ κυριότερο – νὰ τοὺς ἀφιερώσεις λίγη σκέψη: κάτι βασικὸ γιὰ ὁποιονδήποτε διάλογο. Καὶ ὁ Κωνσταντῖνος αὐτὸ ἀκριβῶς κάνει: διάλογο μὲ τὴ σκέψη τοῦ ἀναγνώστη.

Ἂς κλείσουμε μὲ τὴν παράθεση ἑνὸς δείγματος. Εἶναι ἀπὸ τὴν ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τοῦ ἄρθρου «Ἐκβιαστικὰ διλήμματα: Ἡ Σκύλλα καὶ ἡ Χάρυβδη στὴν πολιτική», ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ www.ThePressProject.gr τὴν Τρίτη, 22 Νοεμβρίου 2011.

Όταν η Κίρκη δίνει ταξδιωτικὲς οδηγίες στον Οδυσσέα, του περιγράφει πρώτα τη Σκύλλα, το θανατηφόρο τέρας με τα δώδεκα πόδια και τους έξι λαιμούς, που έχει ένα τρομερό κεφάλι σε κάθε λαιμό, με τρεις σειρές δόντια, που παραμονεύει τα θύματά της και τα κατασπαράζει. Υπάρχουν όμως και καλά νέα: Έχει μόνο έξι κεφάλια. Θα φάει λοιπόν μόνο έξι συντρόφους του Οδυσσέα και οι υπόλοιποι θα ξεφύγουν, ενώ στην άλλη πλευρά υπάρχει η Χάρυβδη, μια δίνη που μπορεί να καταπιεί ολόκληρο το πλοίο μαζί με τους άντρες του. Έτσι, τον συμβουλεύει: χίλιες φορές να θρηνήσεις έξι συντρόφους, παρά να τους χάσεις όλους μονομιάς.

...Έτσι λοιπόν ξεκινήσαμε με το δίλημμα Μνημόνιο ή Χρεοκοπία και ακολούθως προχωρήσαμε, κατά τη μεταδημοψηφισματική, παπαδήμειο περίοδο της πολιτικής μας, στο δίλημμα Ευρώ ή Δραχμή. Το σόφισμα έγκειται στο ότι, από τις άπειρες δυνατές λύσεις (κυριολεκτικά άπειρες, αφού θεωρητικά δεν υπάρχει όριο στον αριθμό των δυνατών προτάσεων ή των πιθανών προοπτικών μας), επιλέγονται μόνο δύο: η μία παρουσιάζεται ως καταστροφή, κόλαση, και η άλλη ως μία εκδοχή του μη χείρονος. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο εκβιαστής λέει «μπορεί να είμαι χάλια, αλλά, αν δεν είμαι εγώ στα πράγματα, η εναλλακτική λύση δεν είναι απλώς χάλια, είναι η κόλαση η ίδια. Τι προτιμάτε, να φάω έξι συντρόφους και να τελειώνουμε ή να βυθιστεί το καράβι αύτανδρο;». Όλη η προσπάθεια επικεντρώνεται, σε αυτή την περίπτωση, στο να αποσιωπηθουν οι εναλλακτικές λύσεις.

...Η Πολιτική, με κεφαλαίο «π», δεν αναγνωρίζει διλήμματα, διότι εξ ορισμού συνιστά υπέρβαση των διλημμάτων, μεταμορφώνοντας τους όρους και τις προϋποθέσεις του ερωτήματος. Δεν μιλώ υπεραισιόδοξα. Εννοώ ότι, αντί να προσχωρήσουμε στη λογική «το μη χείρον βέλτιστον», με την οποία καλούμαστε να επιλέξουμε μεταξύ Σιράκ και Λεπέν, Μπους και Σαντάμ, Παπαδήμου και εσωτερικής στάσης πληρωμών κ.ο.κ., η δική μας πρόταση είναι η νηφάλια επαναφορά στη συζήτηση όλων των υπαρκτών επιλογών, που αυτή τη στιγμή αποσιωπούνται. Όχι μόνο την πιθανότητα να σκοτώσει ο Ηρακλής τη Σκύλλα, όπως αναφέρει άλλη εκδοχή του μύθου, άλλά π.χ. να γνωρίσουμε έναν φίλο στη Σκύλλα και να την ενθαρρύνουμε να φύγει για ένα σύντομο ταξιδάκι στο εξωτερικό, μέχρι να διασχίσουμε τα στενά, να μην επιστρέψουμε στην Ιθάκη αλλά να πάμε στις Μαλδίβες, να φτιάξουμε πλωτή πολιτεία και να τρεφόμαστε με πουλιά και ψάρια, να κάνουμε όπισθεν ολοταχώς, να αφήσουμε το πλοίο και να περπατήσουμε στην έρημο, να επινοήσουμε το αερόστατο, να κάνουμε με μια λέξη αυτό που τα εκβιαστικά διλήμματα μας απαγορεύουν: Να σκεφτούμε.

Δημοσιεύτηκε στο περ. λωτός τχ.72, Μάρτιος 2014.