Δεν κουνιέται φύλλο

Όποιος έχει ταρακουνήσει έναν κα­ταθλιπτικό φίλο από τους ώμους, ξέ­ρει πόσο μάταιο είναι μερικές φορές να επιτίθεσαι στον παραιτημένο για­τί είναι παραιτημένος. Όμως αυτή η σκέψη είναι η πιο επείγουσα σκέψη της περιόδου.

Αν κανείς απαριθμού­σε, τον Γενάρη του 2010, τα μέτρα που πήραν οι διαδοχικές κυβερνή­σεις μετά την υπαγωγή μας στον λεγόμενο «μηχανισμό στήριξης», θα ήταν αδύνατο να προβλέψει πως μια τέτοια επίθεση στα λαϊκά εισοδήμα­τα θα προσπερνούσε τελικά, έστω με φθορές, τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Ο καθένας μας σκέφτεται και προτεί­νει κάποιες απαντήσεις για το πώς έγινε αυτό. Αποφασίσαμε στο ThePressProject να επιχειρήσουμε μια συστηματο­ποίηση αυτής της συζήτησης. Αν το ερώτημα είναι πώς τολμούν οι κυ­βερνώντες, η απάντηση είναι απλή: κανείς δεν τους σταμάτησε. Αν όμως θέσουμε το ερώτημα πώς εξηγείται η ανοχή των θυμάτων, το ζήτημα γί­νεται απείρως πολυπλοκότερο αλλά και πιο ενδιαφέρον.

Ξέρουμε καλά ότι κανείς δεν πιστεύ­ει ότι «τα μέτρα αυτά θα είναι τα τε­λευταία» (το πιο πικρό ανέκδοτο της περιόδου), ούτε ότι «υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ», ούτε ότι «το βαρέλι έχει πάτο», ούτε ότι «οι θυσίες πιάνουν τόπο», τίποτα. Όλα τα πυροτεχνήματα της φλυαρίας με την οποία έχει ντυθεί η συντριβή των χαμηλών κοινωνικών στρωμά­των έχουν φθαρεί ανεπανόρθωτα, και παρʼ όλʼ αυτά οι αντιδράσεις εί­ναι περιορισμένες. Το χαμηλότερο σημείο της πολιτικής απογοήτευ­σης ήταν βεβαίως η επικύρωση της έντρομης συναίνεσης στην κυβερ­νητική πολιτική με τις εκλογές του καλοκαιριού.

(Βεβαίως υπάρχει και ένα κομμάτι της κοινωνίας πολύ κινητικό: οι νε­οναζί, που είναι το δεύτερο μεγάλο αγκάθι της μνημονιακής περιόδου. Η συνύπαρξη παθητικότητας και ρατσιστικής βίας δεν θα πρέπει να μας ξενίζει, στην πραγματικότητα δεν συνιστά καν αντίφαση. Όπως μας πληροφορεί ένας εγγράμματος ειδήμων των ξυλοδαρμών, η πηγή της βίας είναι η αδυναμία, όχι η δύ­ναμη. Ο κακομοίρης που έχει φάει την προσβολή με το καντάρι τρέφει μέσα του το φαρμάκι, καλλιεργεί πύ­ρινη μνησικακία, λυσσάει. Γιʼ αυτό ακριβώς η κατάσταση της προσβο­λής και της συνεχιζόμενης ταπεί­νωσης των μαζών γεννάει τέρατα. Τα γεννάει, τα ψηφίζει, τα βάζει στη βουλή, και όποιον πάρει ο χάρος.)

Η καταθλιπτική συνθήκη μιας υποχώρησης χωρίς τέλος μπορεί συχνά να περιγράφεται από τους αισιόδο­ξους σαν ησυχία πριν την καταιγί­δα, αλλά χρόνο τον χρόνο βλέπουμε μόνο την ησυχία, και καθόλου καται­γίδα. Οι πολίτες όχι μόνο ανέχτηκαν, αλλά επικύρωσαν και με την ψήφο τους μια πολιτική που τους εξαθλιώ­νει. Αυτό ακριβώς καλούμαστε να κα­τανοήσουμε. Και η κατανόηση αυτή είναι πικρή, γιατί μας φέρνει αντιμέ­τωπους με τα όρια και τις αδυναμίες της δικής μας πλευράς.

Δεν ξεμπερδεύουμε λέγοντας ότι υπάρχει καταστολή και προπαγάνδα. Είναι αδύνατο να θέσει κανείς αυτό το ζήτημα χωρίς να παραδεχτεί πως για να είναι οι πολίτες ελεύθεροι θα πρέπει να είναι και υπόλογοι. Το να παραδεχτούμε δηλαδή πως ευ­θύνονται, είναι ο μόνος τρόπος για να υποστηρίξουμε στα σοβαρά πως έχουν ίσως σε κάποιο βαθμό το μέλ­λον στα χέρια τους. Η αθωότητα του λαού, αντιθέτως, είναι κατασκεύασμα του λαϊκισμού. Η αθωότητα του λαού προετοιμάζει απλώς την παράδοση στα χέρια του επόμενου επιτήδειου. Δεν θα φτάναμε στην πολιτική κρίση που ζούμε τώρα, αν δεν είχε καταστεί αναξιόπιστος ο συνδικαλισμός, λίγο γκρινιάρα και λίγο συστημική η Αριστερά, κακόφημα τα ουτοπικά όνειρα, γεμάτη υποτιθέμενους μονόδρομους η οικονομική συζήτηση. Δεν θα μας απασχολούσε το «μαζί τα φάγαμε» αν δεν υπήρχε όντως ώς ένα βαθμό αυτό το «επαίσχυντο κοινωνικό συμβόλαιο» που περιέγραφε ο Κονδύλης· αν δεν υπήρχε μια ισχυρή παράδοση υποταγής στον μηχανισμό εξουσίας των κομμάτων, στα όρια της εθελοδουλείας· αν δεν ήταν τόσο αποτελεσματική η τηλεοπτική προπαγάνδα, κι ας είναι αργυρώνητη σε βαθμό εξόφθαλμο και για τον πιο αδαή πια· αν δεν υπήρχε μια παράλογη εμπιστοσύνη σε τεχνοκράτες, που εμφανίζονται σαν άνθρωποι χωρίς συμφέροντα· αν δεν εκτονωνόταν η κοινωνική συνείδηση στο να ξεκολλάνε διάφοροι συμπολίτες μας τσίχλες από τα πεζοδρόμια, την ώρα που περιφρονούν τους πιο κατατρεγμένους συνανθρώπους τους, τους μετανάστες· αν δεν είχε τόσο ριζωθεί η πίστη στην αναγκαιότητα πρόσδεσης στο κοινό νόμισμα, ώστε οι κραυγές περί του λόμπι της δραχμής να οδηγούν τους πολίτες σε απρόθυμη ψήφο στους υποτιθέμενους εγγυητές της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, ας είναι και με ανεργία, ας είναι και με εξαθλίωση· αν ο καταιγισμός των μέτρων δεν είχε προκαλέσει παραλυτικό σοκ.

Μερικές από αυτές τις διαπιστώσεις για το πού οφείλεται η αδράνεια των πολιτών είναι μισές αλήθειες, με ισχυρό αντίλογο. Όμως σημασία δεν έχει μόνο ποιος έχει δίκιο. Χρειάζε­ται κάτι περισσότερο: να διαβάσουμε σωστά την πραγματικότητα, να δού­με πώς κατανέμονται τα επιχειρή­ματα στον δημόσιο διάλογο, προκει­μένου να δούμε γιατί δεν πείθονται όσοι δεν πείθονται. Να σκεφτούμε δηλαδή πώς γίνεται να δρα κανείς τόσο εξωφρενικά ενάντια στο συμφέ­ρον του. τι κάνει τον ψηφοφόρο να δένεται στο άρμα των εκμεταλλευτών του, ακόμα και αν, όπως φάνηκε στην περίπτωση του σκανδάλου της λί­στας Λαγκάρντ, το βασικό χαρακτηρι­στικό τους είναι ότι δεν διανοούνται να πάρουν ούτε δεκάρα από τους πλούσιους φίλους ή συγγενείς τους.

Περιγράφει ο Καββαδίας πως «κάπο­τε που δεν είχε αγέρα καθίσαμε είκο­σι ολόκληρες μέρες στο ίδιο μέρος. Είκοσι ολόκληρες μέρες στη μέση της θάλασσας. Τρώγαμε λίγο και πίναμε ακόμη λιγότερο, από φόβο μήπως σωθούνε τα τρόφιμα και το νερό». Τα τρόφιμα και το νερό σώνονται, και η πολιτική άπνοια των ημερών δεν αντιμετωπίζεται με υπομονή. Το πρώτο μας μέλημα είναι να σκεφτού­με τη σιωπή των θυμάτων, να την πο­λεμήσουμε.

Υ.Γ. Δεν μας διαφεύγει το ενδεχόμενο στο μεταξύ να αλλάξουν τα δεδομέ­να και να τιναχτεί το εγχείρημά μας στον αέρα. Σε αυτή την περίπτωση, ένα έχουμε να πούμε: χαλάλι.

Δημοσιεύτηκε στις σελίδες του ThePressProject που φιλοξενεί η Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.