Πωλείται ο εθνικός ύμνος; Προσωπικώς δεν τρέφω αισθήματα ιδιαίτερης συγκίνησης για το ζήτημα. Όμως όταν η youtube άρχισε να διεκδικεί πνευματικά δικαιώματα για να παιχτεί ο εθνικός ύμνος στην πλατφόρμα της, το πράγμα ομολογώ ήταν αρκετά αστείο.

Και, βεβαίως, τα πάντα γίνονται πιο αστεία όταν τα σχολιάζει ο Πάνος Παναγιωτόπουλος, διευκρινίζοντας ότι ο εθνικός ύμνος «Είναι η ψυχή του έθνους και έχει εμβληματική αξία για κάθε Έλληνα». Η ιδέα ότι το κατ’ εξοχήν εθνικό έργο, που συνεγείρει τις ψυχές των συνελλήνων σε κοινά ρίγη, πουλήθηκε, είναι από μόνο του ένα γεγονός μάλλον ειρωνικό. Μπορεί εγώ να μην ταράσσομαι για όσα σχετίζονται με τον εθνικό μας ύμνο, αλλά για κείνους που διαφωνούν μαζί μου, πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο στο οποίο μπορούμε να θέσουμε το θεμελιώδες ερώτημα της εποχής: τι είναι αυτό που δεν πωλείται; Ο Νίκος Ξυδάκης έγραψε ένα άρθρο όπου αναφέρει ότι ήδη συζητείται η πώληση σπιτιών κάτω από την Ακρόπολη, στην Πλάκα και τα Αναφιώτικα, που έχουν χαρακτηριστεί από την UNESCO ως ζώνη επιρροής, ζώνη μαξιλάρι (buffer zone) γύρω από το κορυφαίο μνημείο του οικουμενικού πολιτισμού, συνεπώς ρωτά τι θα εμπόδιζε την κυβέρνηση να πουλήσει και την Ακρόπολη. Είμαι της άποψης ότι η Ακρόπολη θα μας έκανε πολύ καλό να χαριστεί στους ξένους, μαζί με το μουσείο της, αλλά δεν είναι της ώρας. Προέχει να συζητήσουμε στα σοβαρά τι είναι αυτό που δεν πουλιέται, σε μια κοινωνία που θεμελιωδώς πιστεύει ότι δεν υπάρχει τίποτε χωρίς τιμή. Και όταν λέω ότι το πιστεύει μια κοινωνία, εννοώ ότι το πιστεύουν ζωντανοί άνθρωποι γύρω μας, δεν συμβαίνει από μόνο του.

Το ζήτημα είναι πως η εγκατάλειψη των παραδοσιακών κοινωνικών δομών σήμαινε κοινωνικά αυτήν ακριβώς τη μετάβαση: καπιταλισμός είναι η κοινωνική οργάνωση όπου δεν υπάρχουν πια τίτλοι ευγενείας, αλλά μια καλή πιστωτική κάρτα ανοίγει όλες τις πόρτες, παντού. Αυτό συμβαίνει για πρώτη και μόνη φορά στη νεώτερη εποχή. Η μετατροπή όλων των αξιών σε χρηματικές, που ξάφνιαζε τον 19ο αιώνα και αντιμετωπιζόταν με δέος από τον Μπαλζάκ και τον Μαρξ, έφτασε σε μας ως μια αυτονόητη παράμετρος της κοινωνικής μας ζωής, ενώ πρόκειται για κοσμοϊστορικό εφεύρημα του καπιταλισμού. Όταν λέμε όλοι ως κοινοτοπία ότι «μόνο το χρήμα μετράει», δεν σκεφτόμαστε τι μπορεί να σημαίνει αυτό όταν αναλογιστούμε τις προεκτάσεις του.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έλεγε ότι η αποκλειστική επικράτηση των οικονομικών αξιών δεν μπορεί να καταστήσει μια κοινωνία λειτουργική, αν δεν υπάρχουν και κάποιοι που μεταφέρουν αξίες μιας προηγούμενης εποχής. Η τιμιότητα εξασφαλίζεται υπό την απειλή των ποινικών κυρώσεων. Όμως, ποιος θα φυλάει τους φύλακες; Τι μας βεβαιώνει ότι ο δικαστής δεν θα βγάζει τις αποφάσεις του σε πλειστηριασμό; Πόσο πρέπει να αμείβεται για να είναι θωρακισμένος απέναντι στους οικονομικούς πειρασμούς; Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν ο δικαστής καταλαβαίνει και κάποια άλλη αξία εκτός από το χρήμα. Εφόσον υπάρχει σήμερα ευρύτατη συναίνεση προς την κατεύθυνση της πλήρους αποδυνάμωσης κάθε άλλης αξίας πλην των οικονομικών, μοιραία η μπάλα θα πάρει τελικά τα πάντα. Ο καπιταλισμός λειτουργεί βασισμένος σε έναν ανθρωπολογικό τύπο που έχει δημιουργηθεί σε άλλες εποχές: τον ευσυνείδητο δικαστή, τον αφοσιωμένο εκπαιδευτικό, τον ευσυνείδητο εργάτη, που όμως είναι όλοι κατάλοιπα προηγουμένων κοινωνιών, δεν τους δημιουργεί το σημερινό σύστημα, συνεχίζει ο Κορνήλιος (που θα είχε τα γενέθλιά του πριν λίγες μέρες).

Μπορεί να φωνάζει ο Πάουντ όσο θέλει πως «the temple is not for sale», αλλά το γεγονός παραμένει. Όπως και η ισχυρή διαπίστωση του Καστοριάδη πως το ζήτημα δεν είναι γιατί κάποιοι τα παίρνουν - αυτό είναι αυτονόητο - αλλά γιατί κάποιοι δ ε ν τα παίρνουν! Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι δηλαδή τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει κάποιον να εναντιωθεί στο στενό συμφέρον του.

Αρκεί να θέσει κανείς το ερώτημα: πόσους ξέρετε που θα έλεγαν όχι στα χρήματα, για κάποιον άλλον λόγο; Σας έρχονται πολλοί στον νου, από το φιλικό και συγγενικό σας περιβάλλον; Δεν εννοώ ανθρώπους που η μοίρα τούς έκανε βιοπαλαιστές, εννοώ ανθρώπους που αρνήθηκαν να βουτήξουν τα χέρια στο μέλι, ενώ μπορούσαν. Ξέρω ότι αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν, είναι αυτοί που επιλέγουμε να σεβόμαστε και να εκτιμούμε. Συνάδελφοι που δεν ρουφιανεύουν, συνδικαλιστές που δεν πλουτίζουν, άνθρωποι που διακινδυνεύουν το ψωμί τους σε έναν αγώνα με αβέβαιη έκβαση κοκ. Μόνο που αν δεν ήταν τόσο λίγοι, δεν θα μας κυβερνούσαν για δεκαετίες κόμματα που έχουν βασίσει την ύπαρξή τους στην εθνικής κλίμακας καταλήστευση δημοσίου πλούτου, με τη συνεργασία διεφθαρμένων υποστηρικτών και ψηφοφόρων.

Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι ότι μαζί με την εθνικιστική ανάταση των ημερών ανακαλύπτεται και η οιμωγή του Πάουντ, ότι ο ναός δεν είναι για πούλημα. Μα, το κακό είναι πως όταν κυριαρχούν οι οικονομικές αξίες, τα πάντα είναι για πούλημα, αγαπητέ φιλήσυχε πολίτη. Αν σημασία έχει μόνο το χρήμα, τότε έχει ήδη βγει στο σφυρί και η Ακρόπολη, και το σπίτι του Παλαμά, και η παρθενία της κόρης σου, και η δημόσια υγεία, και η δημόσια παιδεία, όλα. Διότι έχει βγει στο σφυρί η συνείδησή σου, λοιπόν όποιος δεν αναγνωρίζει ιερό δεν έχει φρένο. Μπορεί να διαφέρουν οι αξιολογήσεις μας για το τι είναι αυτό που δεν θέλεις να πουλήσεις εσύ, αλλά μας ενώνει μια κοινή διαπίστωση: όταν τον πρώτο λόγο έχει το χρήμα, παντού, ας μη μας σοκάρει όταν αρχίσουν οι αγοραπωλησίες ιερών.

Η Κάλπική Λίρα είναι η ποιοτική κορύφωση του ελληνικού μελό, ένα διαμάντι του κινηματογραφικού συναισθηματισμού μας. Τελειώνει με την ιστορία της Λαμπέτη στα χέρια ενός κακού πλην πλούσιου γαμπρού, για την ένωση των οποίων ο φτωχός ζωγράφος Χορν, που την είχε ζωγραφίσει χαμογελαστή στην κρύα σοφίτα τους, αναφωνεί πως το μοντέλο του πίνακα μπορεί να πουλήθηκε, αλλά ο πίνακας δεν πωλείται. Μένει λοιπόν να αναρωτηθούμε, μέσα στη φτώχια μας ή στα πλούτη μας, τι είναι αυτό που δεν πωλείται, τι είναι αυτό που δεν εξαγοράζεται. Όσοι δεν έχουμε λογαριασμούς στο εξωτερικό, εκεί θα μπορούμε πάντα να στηρίζουμε κάποιες ελπίδες.

Κωνσταντίνος Πουλής