Πολιτικός μαζοχισμός

Η μαζοχιστική τάση, λέει ο Φρόυντ, μπορεί να χαρακτηριστεί οικονομικά αινιγματική. Ο πόνος και η δυσαρέσκεια δεν συνιστούν προειδοποιήσεις, αλλά γίνονται στόχοι, και έτσι η αρχή της ηδονής παραλύει και ο φρουρός του ψυχικού μας βίου μοιάζει ναρκωμένος.

Γιατί να θέλει κανείς το κακό του; Επιλέγω από τις τρεις εκδοχές του μαζοχισμού που παρουσιάζει ο Φρόιντ αυτή που προσεγγίζει περισσότερο τα δικά μας ενδιαφέροντα, δηλ. την ανάλυση της ελληνικής κρίσης. (Προειδοποιώ τους ευέξαπτους ψυχαναλυτές ότι η χρήση των όρων είναι μεταφορική). Οφείλεται λοιπόν αυτός ο τύπος μαζοχισμού σε ένα ασυνείδητο αίσθημα ενοχής: «Το έκδηλο περιεχόμενο της μαζοχιστικής φαντασίωσης μπορεί να είναι κάποιοι να φιμώνονται, να δένονται, να χτυπιούνται επώδυνα, να μαστιγώνονται, να κακοποιούνται, να εξαναγκάζονται σε απόλυτη υπακοή, να λερώνονται, να ταπεινώνονται». «Εκφράζεται [έτσι] ένα αίσθημα ενοχής, καθώς υποτίθεται ότι το εν λόγω άτομο έχει υποπέσει σε παράπτωμα, οπότε δέχεται όλες τις βασανιστικές διαδικασίες για να εξιλεωθεί». Η πιο άμεση ερμηνεία, εξηγεί ο ψυχαναλυτής, είναι πως «Ο μαζοχιστής θέλει να τον μεταχειρίζονται σαν μικρό, αβοήθητο παιδί, μάλιστα σαν κακό παιδί». Θυμίζω εδώ την ομιλία του Στέλιου Ράμφου στην Ελληνική Εταιρεία Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας, όπου εφαρμόζεται συνειδητά και εκτενώς ακριβώς αυτό το μοτίβο: η μετάφραση του «μαζί τα φάγαμε» στο «η κοινωνία μας πάσχει από παθολογικό νηπιασμό», όπως το διατυπώνει ο Ράμφος, αναδεικνύει αυτό ακριβώς το σημείο: φταίξαμε, μας αξίζει η τιμωρία. Το 40% των Ελλήνων που ψήφισαν υπέρ του «Ναι» δεν επιθυμούν να μαστιγώνονται, να λερώνονται, να κακοποιούνται, αλλά οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η λιτότητα είναι η φυσική απάντηση στη σπατάλη. Και αυτό το 40% φαίνεται ότι επικράτησε πολιτικά και στους υπόλοιπους. Εκτιμώ πως δεν αδικούμε πολύ αυτό το ρεύμα αν το ονομάσουμε μαζοχιστικό με την παραπάνω έννοια.

Πολύ συχνά ακούει κανείς να λέγεται για την ομοφυλοφιλία ότι «δεν με νοιάζει τι κάνει κανείς στο κρεβάτι του, αλλά…». Δεν είναι πολύ σωστή στάση αυτή, γιατί υπονοεί ότι θα πρέπει οι ομοφυλόφιλοι να είναι ελεύθεροι να ζουν στα κρυφά τον έρωτά τους, αλλά όχι στα φανερά. Για την περίπτωσή μας όμως ταιριάζει γάντι: ένα διάχυτο αίσθημα ενοχής βασανίζει συμπολίτες μας και τους κάνει επιρρεπείς σε κάθε εκβιασμό. Ως σεξουαλική διαστροφή ο μαζοχισμός είναι καλοδεχούμενος μεταξύ συναινούντων ενηλίκων. Ως πολιτική στάση είναι ολέθρια και πρέπει να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να της αντισταθούμε.

δημοσιεύτηκε στη στήλη Ιδέες και απόψεις του ΑΠΕ ΜΠΕ στις 20/7/2015